SEARCH EVENT
GÖNLEK GÖYNEK GÖMLEK
DİNLE
Türkçe:
GÖNLEK, GÖYNEK, GÖMLEK
Arkeolojik belge olarak günümüze ulaşan çok az dokuma örneği dışında, dokuma ve göynek örneklerine tarih öncesi heykel ve taş kabartmalarda rastlıyoruz. Yazının icadından sonra Sümerli yazar Ludingra’nın anılarından dokumaya ilişkin bilgiler günümüze kadar ulaşmıştır. Türk halk giyiminde her bölgede kullanılan bir iç giyim olan göyneğin kökeni Türkçe’de “deri, cilt” anlamına gelen “gön” sözcüğünden türeyen “gönlek”tir. Gönlek sözcüğünün söylenişi yörelere göre değişiklikler gösterir.
Aydın’da: köynek, göynek
Manisa’da: iç gömlek, yanışlı gömlek
Sivas’ta: satranç köynek
Samsun Veziköprü’de: satraç gömlek
Ankara’da: gömlek veya iç gömleği, tefi gömlek, göynek
Konya’da: iç kölek, yeni gömlek
Burdur’da: göynek, köynek
Çorum’da: içlik denmesi gibi.
Eni dar olan tezgâhlarda dokunan göyneklerde, beden ve kolları genişletmek için farklı biçimlerde “peş” denen ek parçalar kullanılır. Kol altlarına eklenen peşe “kuş” denir. Peşli gönlekler eklenen parçaya göre isimlendirilir: “üçgen peşli, düz peşli, beli kesik peşli, bütün peşli” gibi.
Gönlekler, aynı zamanda dış giyimin tamamlayıcısı olarak düşünüldüğünde, düz, kuşlu, peşli, peşsiz olması; yaka ve kol ağzındaki nakış ve süslemeler önem kazanır. Yakası açılmadan sandıklarda saklanan gönleklerin, etek ucu, kol ağzı, dikiş yerleri nakış ve oyalarla tamamlanır. Giyecek kişinin isteğine göre yaka oyuntusu açıldıktan sonra yaka nakışları da tamamlanır. Yaka çevresi sonradan yapıldığı için iplik ve nakış farklılıkları belirgindir. Tezgâhta dokuma kolaylığı getiren yakanın kapalı dokunması işlemi, “sadece sana ait”, “saf, duru, temiz, bakir, el değmedik” anlamına gelen “yakası açılmadık” atasözünü kültürümüze kazandıran ve yok olmaya yüz tutmuş kültürel mirasımızı bizden sonraki nesillere aktarmak görevimizdir.
Kaynakça:
Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı. (1973). On üç asırlık Türk kıyafet tarihine genel bir bakış. Kültür Yayınları. İstanbul.
Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş. (1986). Historical costumes of Turkish women. İstanbul.
Zoral, N. (1976). Göynek biçkisi ders notları. Ankara.
Yağan, Ş. Y. (1978). Türk dokumacılığı. İstanbul.
English:
GÖYNEK, GÖNLEK, SHIRT
Apart from the very few weaving samples that have survived to this day as archaeological evidence, we encounter examples of weaving and göynek (traditional shirts) in prehistoric statues and stone reliefs. Following the invention of writing, information about weaving has reached us through the memoirs of the Sumerian writer Ludingra. Göynek, an inner garment used in every region of Turkish folk attire, originates from the word "gön," which means "leather, skin" in Turkish, and evolved into "gönlek." The pronunciation of "gönlek" varies by region.
In Aydın: köynek, göynek
In Manisa: iç gömlek, yanışlı gömlek
In Sivas: satranç köynek
In Samsun Vezirköprü: satraç gömlek
In Ankara: gömlek or iç gömleği, tefi gömlek, göynek
In Konya: iç kölek, yeni gömlek
In Burdur: göynek, köynek
In Çorum: içlik
In göyneks woven on narrow looms, additional pieces called "peş" were used in various forms to widen the body and sleeves. The piece added under the arm was called "kuş." Göyneks with such additions were named according to the added piece, such as "triangular-peş, straight-peş, waist-cut-peş, whole-peş."
When göyneks are considered as complements to outerwear, their style—plain, with kuş, with peş, without peş—as well as the embroidery and decorations on the collar and sleeve edges, gain importance. Göyneks stored in chests without opening their collars are completed with embroidery and lace on the hem, sleeve edges, and seams. Once the collar is cut to the desired shape, the collar embroidery is also finished. Since the collar decoration is done afterward, differences in thread and embroidery are noticeable. The practice of weaving the collar closed for ease on the loom has enriched our culture with the proverb "yakası açılmadık," meaning "untouched, pristine, pure, unique." It is our responsibility to pass on this cultural heritage, which is at risk of disappearing, to future generations.
References:
Prime Ministry Undersecretariat of Culture. (1973). A general look at thirteen centuries of Turkish clothing history. Cultural Publications. Istanbul.
Güzel Sanatlar Printing Inc. (1986). Historical costumes of Turkish women. Istanbul.
Zoral, N. (1976). Shirt cutting lecture notes. Ankara.
Yağan, Ş. Y. (1978). Turkish weaving. Istanbul.